گفت‌و‌گو با استاد نورالدین زرین کلک تصویرگر و انیماتور برجسته ایران

روزنامه خورشید - گروه فرهنگ و هنر: شاید نخستین بار انیمیشن در ایران یا در جهان، به تاریخی بیش از 5 هزار سال پیش باز می‌گردد؛ زمانی که هنرمندی از سر ذوق نقش بزی را روی جامی سفالی طراحی کرد. 

تاریخچه انیمیشن بعد از جام سفالی به سال 1330 بر می‌گردد زمانی که پسر جوانی به‌نام اسفندیار احمدیه با دیدن فریم‌های متوالی یک نوار فیلم که تصادفا به دستش افتاده بود راز حرکت در فیلم را دریافت و تصمیم گرفت، خود نمونه‌ای از آن بسازد. وی که دستی در طراحی داشت، توانست با استفاده از یک دوربین طراحی‌های مدادی‌اش را به فیلم انیمیشن تبدیل کند، غافل از اینکه امیل کوهل پنجاه سال قبل در فرانسه انیمیشن را ابداع کرده بود. درهمین زمان نصرت‌ا... کریمی که در پراک تحصیل کرده بود به ایران بازگشت و در اداره فرهنگ کار با احمدیه را شروع کرد، کمی بعد جعفر تجارتچی به این دو پیوست و این سه انیماتور نخستین استودیوی انیمیشن ایران را بنا کردند و نخستین انیمیشن‌های کوتاه ایران را ساختند. در این زمان کم کم طراحان و تصویرسازان و گرافیست‌ها و نقاشان دیگری نیز جذب هنر انیمیشن شدند. هنرمندانی چون نورالدین زرین کلک، فرشید مثقالی، اکبر صادقیه، نفیسه ریاحی، آرا پیک باغداساریان و مرتضی ممیز. آسیفا قدیمی ترین انجمن هنری ایرانیان است که در 1978 توسط نورالدین زرین کلک بنیانگذاری شد. نورالدین زرین کلک، نویسنده و نگارگر، فیلم‌ساز انیمیشن، مشهور به پدر انیمیشن ایران است که پس از سال‌ها تلاش و قلم زدن در این عرصه در گفت وگو با ما از وضعیت تصویرسازی کتاب کودک می‌گوید یعنی خواستگاه اولیه کرد انیمیشن.

. 

تا آنجا که می‌دانم وضعیت تصویرسازی بسیار خوب است به این معنا که استعدادهای برجسته‌ای از جوانان و پیشکسوتان در این زمینه حضور دارند؛ اما مسأله این است که ما در کشور برای رسیدن به موفقیت تنها نیاز به استعداد نداریم. عواملی چون وضعیت کتاب‌های کودک و ناشران از عمده مسائلی هستند که بر روند رشد یا افت این هنر تاثیر مستقیم دارند. سوای مخاطب، متن خوب و تصویرسازی مناسب، ناشرآگاه و توزیع فراگیر از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که یک کتاب را در حوزه کودک و بزرگسال موفق می‌کنند. واقعیت این است که یک ناشر خوب با انتخاب تصویرگر مناسب شرایط را برای دیده شدن کتاب خود فراهم می‌سازد و آنرا به خوانندگانش می‌رساند. هنر بدون مخاطب از ارزش چندانی برخوردار نیست به همین خاطر نشر یک کتاب با تصاویردلاویزو چاپ پاکیزه و توزیع درست از زمینه‌های اصلی پیشرفت محسوب می‌شود. از سوی دیگر،  ناشران به تنهایی مسئول تامین این بخش نیستند، بلکه دستگاه‌های دولتی متولی این امر هستند و ناشران بخش خصوصی باعث شده‌اند که مشکلات به صورت عمده در این بخش انباشته شوند. در سال‌های پیش یارانه کاغذ سبب ظهور دلال‌های سودجو در بازار نشر شده بود و حالا که یارانه کاغذ (به حق یا ناحقش اینجا کاری نداریم) حذف شده مشکلات بیشترشده است. به‌علاوه، اگر همه عوامل کار از ناشر و بازار و توزیع و نویسنده هم حاضر باشند با وجود هزاران استعداد درخشان نیز نمی‌توان بدون مدیریت درست، به جایی رسید. عقب رانده شدن ناشران خصوصی به همراه حضور ممیزی‌های سخت‌گیرانه وزارتخانه مربوطه باعث شده است که این عرصه خالی از نیروی کارو متخصصان شده و در نتیجه منزوی شود. بسیاری از متخصصان نشر به دلیل انبوه مشکلات و عدم سودآوری به کارهای دیگر روی آورده‌اند. آیا این برای یک صنعت فرهنگی فاجعه نیست؟.

. 

به طورعام، تفاوت چندانی بین این دو وجود ندارد. طبیعتا کار برای حوزه کودک و نوجوان به دلیل اهمیت حساسیت روحیات مخاطب، حتی استفاده از رنگ‌ها و طرح‌ها حساس‌تر است. در حوزه کودک به دلیل ضمیرآماده پذیرش کودک، مباحثی چون رنگ، طرح و مسائلی از این دست بسیار برجسته تر هستند. در حوزه بزرگسال نیز این مسائل وجود دارد اما به دلیل آگاهی بیشتر افراد این حوزه، نوع نگاه و برخورد متفاوت است. در عرصه کار بزرگسالان تصویرسازی غیر واقع‌گرا (آبستره) از جمله آثاری است که برای کودکان قابل درک نیست و گاه باعث ترس و اشمئزاز آنها می‌شود.

. 

ما همیشه حرفی برای گفتن داشته‌ایم. شاهد آن نیز همانطور که گفتید جوایز بی شماریست که از مجامع تصویرگری دنیا به ارمغان آورده‌ایم؛ اما مشکلات بسیاری در همین حوزه وجود دارد. اگر ما نتوانیم درست با جامعه جهانی تصویرگری ارتباط برقرار کنیم، یا به عبارتی جای خود را در این ساحت معین نکنیم، طبیعتا نمی‌توانیم از استعدادهای موجود هم در این عرصه بهره‌مند شویم. درست است که ما در ایران استعدادهای برجسته‌ای داریم؛ اما برای نشان دادن این هنر و توان، باید بخواهیم و بتوانیم بر سر سفره مشترک جهانی و با شرایط یکسان حضور یابیم تا حرف‌هایمان شنیده و کارهایمان دیده شود. 

. 

در دنیای وسیع کتاب و کودک و تصویر، ده‌ها و صدها فعالیت مثل نمایشگاه و مسابقه و جایزه و... هرماهه و هرساله برگزار می‌شود که ما هیچ کدام را دنبال نمی‌کنیم! و از طرفی حجم کارهای ما در این حوزه به‌قدری اندک است که نمی‌توان از آن نتیجه گیری و جمع کلی به دست داد. هیچ سازمان ملی‌ای آمار مشخصی در این زمینه برای ارائه دادن ندارد. تنها انجمن تصویرگران کتاب کودک هست که به همت خود تصویرسازان فعال است و من نیز عضو افتخاری آنم و ماهنامه تصویرگری کودک و نوجوان که جای خوبی برای خود باز کرده است. آنچه مسلم است اینکه هر چه بیشتر در نمایشگاه‌های مختلف جهانی شرکت کنیم بیشتر ممکن است بتوانیم جایگاهی درجهان به دست آوریم و به قول شما حرف گفتنی مان را بزنیم. این گونه فعالیت‌ها در ردیف بودجه فرهنگی کشور رقم تعریف شده‌ای دارد؛ اما انگار اهل این حرفه به بودجه خود نامحرمند.

. 

هر مادری می‌داند و هر اهل فنی هم می‌داند بچه‌ها چقدر ویژوال هستند یعنی به تصویر جذب می‌شوند و واکنش نشان می‌دهند. در کودکان زمینه فرهنگی با دیدن تصاویر، به طرز ملموس‌تری رشد می‌کند. بدیهی است که نسل‌های جوان ما امروز - که خیلی بیشتر از ما در معرض تصاویربیرونی هستند، همان قدر هم از نسل ما پیشرفته تر و آگاه تر بار آمده اند.

امروزه اساسا تصویر، از کتاب‌های آموزشی و داستانی گرفته تا بازی‌های کامپیوتری (گیم) و... نقش اول را در زندگی و رشد کودکان دارند.

فراموش نکنیم که تصویر روابط انسانی در خانواده در شکل‌گیری فرهنگ و دیدگاه یک کودک آن قدر موثر است که می‌تواند تا پایان زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد. لوح ضمیر کودک بالقوه خالی و برهنه است و به همین دلیل تصویر، هرچه باشد، می‌تواند بسیار عمیق اثر کند. به همین خاطر توجه به عناصر مثبت یا مخرب در انتخاب متن و تصویر برای کودک بسیار مهم است. روان شناسان بر آنند که دریافت‌های سنی چهار تا هشت سالگی و نیز هشت تا دوازده سالگی کودک، بنیاد روانشناختی عمری کودک را بنا می‌کند.

. 

کار یک فروشنده، ارائه کالا و فروش آن است. حالا در نظر بگیرید که اگر یک فروشنده موفق به عرضه کالای خود نشود، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ فروش یک کالا حتی با بهترین کیفیت، بدون خریدار بی معنی است. در مبحث تصویرسازی نیز خلق اثر بدون فروش کتاب و حضور مخاطب بی ارزش است. نمایشگاه‌های فردی هم می‌تواند تاثیر مثبتی به همراه داشته باشد؛ اما هیچکس تا حالا تصویرسازی را برای نمایشگاه ساخته است؟ پس حضور و فروش کتاب همزمان با نمایشگاه ضرورت دارد. فروش کتاب و استقبال مخاطب می‌تواند انگیزه خوبی برای کار کردن یک تصویرگر باشد.

. 

در چند سال اخیر به تصویرسازی بزرگسالان روی آورده‌ام. این حوزه بسیار گسترده و متفاوت است و برای خودم بسیار لذت بخش و دوست داشتنی است.

. 

بله در این چند سال بر روی کارهای مختلفی کار کرده‌ام که آماده روانه شدن به بازار هستند. تصویرسازی ملانصرالدین، قصص مثنوی معنوی و داستان امیر ارسلان نامدار از جمله کارهایی هستند که آماده کرده‌ام. اما آیا امیر ارسلان که قله ادبیات عامیانه ماست مجوز چاپ می‌گیرد؟ قهرمانی که برای عشق، خود را به آن همه مهلکه می‌اندازد. آیا امیر ارسلان یک اسطوره ملی نیست؟

لینک متن