.

علی بوذری

.

در ایران ناشران کتاب کودک و نوجوان سیاست مشخصی برای تصویرگران ندارند. بسیاری از ناشران ترجیح می‌دهند به جای تولید آثار داخلی و سفارش تصویرگری برای آن‌ها، به ترجمۀ کتاب بپردازند. با این کار ناشر نه پولی به مؤلف و نه حق‌الزحمه‌ای به تصویرگر می‌پردازد. این گونه کتاب‌ها کاملاً حاضر و آماده هستند و صفحه‌بندی آن‌ها انجام شده و ناشر از پیش می‌داند که چه روندی قرار است در زمان چاپ داشته باشد. چاپ کتاب‌های ترجمه‌ای یک کار بسیار بی‌خطر و بی‌ضرر برای ناشران محسوب می‌شود.

.

بر‌خلاف این جریان، یک کار تألیفی مراحل بسیار متفاوت و دشوارتری دارد. در نگاه اول ناشر نمی‌داند کتاب را با چه شکل و شمایلی باید منتشر کند و در طول پروسۀ نگارش و چاپ است که ناشر به مدل خود برای انتشار آن دست می‌یابد. ناشرانی که تصمیم به تولید یک اثر می‌گیرند با نویسندگان و تصویرگران برای انتشار کارهای خود مذاکره و صحبت می‌کنند.

.

اینکه ناشران چقدر به حقوق تصویرگران توجه می‌کنند، مسئلۀ پیچیده‌ای است و ناشران مختلف سیاست‌های مختلفی در این زمینه پیش می‌گیرند. گاهی این پرداخت به صورت قطعی است و ناشر متن نوشته و تصاویر را به طور قطعی از هنرمند می‌خرد. شیوۀ دیگرِ قرارداد به این صورت است که در ازای هر چاپ به نویسنده یا تصویرگر درصدی از قیمت پشت جلد کتاب تعلق می‌گیرد.

.

شیوۀ دوم معمولاً برای نویسندگان و تصویرگران مناسب‌تر است، زیرا پدیدآورنده در فروش آن کتاب و در حرکت فرهنگی که آن کتاب ایجاد می‌کند سهیم خواهد بود. چنانچه آن کار درخشان باشد و بتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند طبیعتاً به چاپ‌های بعدی می‌رسد و نه تنها برای پدید‌آورنده سود معنوی دارد، بلکه سود مادی هم خواهد داشت.

.

اما باید توجه داشت که بسیاری از هنرمندان اعم از نویسندگان یا تصویرگران با حقوق و مناسبات کاری با ناشران آشنا نیستند. این امر موجب شده تا هر قراردادی را امضا کنند و زیر بار هر قراردادی بروند. همیشه باید به این توجه داشت که این قراردادها در طولانی‌مدت ممکن است مشکلاتی را برای پدیدآورندگان به وجود آورد. مشکلاتی که در روز اول هنرمند چندان به آن‌ها توجه ندارد، در طولانی‌مدت می‌تواند به مشکلی برای او تبدیل شود.

.

بارها اتفاق افتاده که تصویرگری یک چهره‌ را برای یکی از شخصیت‌های کتاب طراحی می‌کند اما این شخصیت مدتی بعد در دفترچه یادداشت یا دیگر محصولات آن ناشر استفاده می‌شود. اگرچه تصویرگر شاید اصلاً به این موضوع توجه نکند که شاید ناشر از این تصاویر در دیگر محصولات خود استفاده کند، این امر منجر به متضرر شدن تصویرگر می‌شود.

.

چند سال پیش در «انجمن تصویرگران کتاب کودک» قراردادی طراحی و برای اعضا ارسال شد که تمام این مسائل و ریزه‌کاری‌ها را در نظر دارد. اگر ناشران و تصویرگران و مؤلفان به این گونه قراردادها توجه کنند، حقوق ناشر و پدیدآور ضایع نخواهد شد.

.

همچنین گاهی نویسندگان و پدیدآورندگان‌ آثاری خلق می‌کنند و ناشران بنا به دلایلی این کتاب‌ها را از برنامۀ نشر خارج می‌کنند و از این رو، به نویسنده یا تصویرگر هیچ حق‌الزحمه‌ای تعلق نمی‌گیرد.

.

مسئله اینجاست که ناشران و پدیدآورندگان باید خود را ملزم به امضای این قرارداد کنند که تا اندازه‌ای توانسته است در میان اهالی فرهنگ راه خود را باز کند. این‌ گونه قراردادها فقط جانب تصویرگر یا ناشر را نمی‌گیرند، بلکه این قراردادها جانب هر دو را می‌گیرند و تمامی بندهای آن شفاف هستند. شورای حل اختلاف وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی و شورای حل اختلاف ناشران نیز مراجعی هستند که به شکایات نویسندگان و ناشران رسیدگی می‌کنند، اما بالاتر از این‌ها نیز مرجع دیگری وجود دارد که دادگاه فرهنگ و رسانه است و به شکل قانونی به چنین دعوی‌هایی رسیدگی می‌کند.

.

.منبع: وب سایت سوره مهر