- آقای غریب‎پور شما بهتر می‎دانید که انتخاب داور برای یک جشنواره بسیار مهم است. وقتی فراخوان دوسالانه منتشر شد اسامی موجود در هیئت انتخاب و هیئت داوران دوسالانه، ابهاماتی را در میان برخی از تصویرگران به وجود آورد. چرا این افراد انتخاب شدند؟

من فهرستی ترتیب دادم، از دوستان هیئت مدیره هم خواستم فهرستی آماده کنند. این فهرست را من از میان دو مجموعه برداشتم اول تشخیص‌های خودم و دوم نام‎هایی که قبلاً در جلسه‎های مشورتی انجمن در زمانی که من عضو هیئت مدیره نبودم، روی آن اتود شده بود. این فهرست‌ها را در جلسۀ هیئت مدیره مطرح کردم و بدون هیچ مقاومتی از جانب من یا دوستان، ۳۰، ۴۰ درصد تغییر کرد.

ببینید من مدام می‌گویم هیئت مدیره! می‌دانید که از نظر تشکیلاتی دبیر دوسالانه فرد مستقلی است که فقط با بالادستی‌های نهاد برگزارکننده در ارتباط است. یعنی من می‌توانم در مقام دبیر از هیچ‌کس مشورت نگیرم و لیستم را مستقیم ببرم در جلسۀ شورای سیاستگذاری و آنجا تصمیم‌ نهایی را بگیریم. اما من خودم را نمایندۀ جامعۀ تصویرگران می‌دانم که مدارش منطقاً بر انجمن فرهنگی- هنری تصویرگران می‌چرخد. بنابراین طرف مشورت من باید انجمن و هیئت مدیرۀ آن باشد. برگردیم به فهرست داوران که موضوع سؤال شما بود؛ این ترکیب در حقیقت مرکب از افرادی بود که از نظر من می‎توانستند و موقعش بود که باشند. موقعش بود به این معنی که ما در زمان دوسالانه‎های قبلی نسلی از تصویرگران جوان را داشتیم که شرکت می‎کردند و جایزه می‎بردند. این افراد در سال‎های پس از دوسالانۀ پنجم بویژه پنج سال اول آن، از پرکارترین تصویرگران بودند و تعداد زیادی اثر تولید کردند. این اتفاق باعث شد جوانان زیادی به پیروی از شیوه و سبک آنان بپردازند و کار تولید کنند؛ یعنی این افراد یک نوع زیبایی‎شناسی را در جامعه رواج دادند که حالا خودشان بهترین کسانی هستند که باید زیبایی‎شناسی خود را در طی این 11 سال نقد و بررسی کنند. بنابراین سعی کردم لیستم را از میان چنین افرادی انتخاب کنم که از تعدد آثار و شاخصۀ جریان‎سازی برخوردارند. با این ترتیب این دوستان دیگر نمی‎توانند در مسابقه شرکت کنند و در عوض دوره‎ای را داوری می‎کنند که در ایجاد سبک و تولید آثار آن نقش داشته‌اند. اطمینان دارم اگر از داورانی به غیر از خودشان استفاده می‎کردیم به احتمال زیاد کارهای این افراد پذیرفته و فضای رقابت برای دیگر تصویرگران تنگ می‎شد.

نکتۀ بعدی این است که آیا این افراد می‎توانند داوری کنند یا نه! بگذارید روشن کنم که همیشه قبل از هر انتخابی تصور می‌کنید با گزینه‌های زیادی مواجه‎اید ولی وقتی دقیق می‌شوید، مدام انتخاب‌هایتان ریزش می‌کند. فهرست ذهنی من خیلی بزرگ‌تر بود، اما به هر اسمی می‌رسیدم، به‌طور طبیعی خط می‌خورد. مرحله به مرحله که پیش رفتم دیدم که در حقیقت تعداد بسیار کمی از افراد هستند که می‎توانم از بینشان انتخاب کنم. ما تصویرگران معلم و تصویرگران نام‎آور زیادی داریم که خوبند اما این خوب بودن به این معنی نیست که همگی داوران خوبی هم باشند. داور بودن یک خصلت است؛ اینکه بتوانی در یک جمع، نظر بدهی، نظرات دیگران را بشنوی و اگر از نظر خود مطمئن هستی از آن دفاع کنی و سعی کنی با بحث و حتی جدل بر دیگران غلبه کنی. نباید افرادی برای داوری انتخاب شوند که نظر قاطعی از خود نداشته و تنها نظاره‎گر باشند. چیدن ترکیب داوری مانند یک مهمانی نیست که باید عده‎ای از افراد نامدار را دعوت کرد. من از این افرادی که انتخاب کردم تصویرگران موفق‎تر سراغ دارم ولی داورتر خیر. البته بگذریم از آن دوستانی که ذاتاً داورند و من می‌دانم که در این دوسالانه، به هر دلیلی نمی‌شد دعوتشان کرد.

در مورد هیئت انتخاب آثار باید بگویم که این افراد از نظر حوزۀ فکری شبیه هم هستند؛ خیلی تیز هستند و این باعث می‎شود روزنۀ ورود کار به دوسالانه را مدیریت کنیم. یعنی بگذاریم آدم‎هایی با یک نوع جنس سخت‎گیری و زیبایی‎شناسی نزدیک به هم آثار را بررسی کنند. البته نه اینکه تنوع آثار از بین برود زیرا این افراد با وجود نزدیکی، سلیقه‎های متفاوتی دارند و من هم به عنوان دبیر سعی می‎کنم چنین اتفاقی نیفتد.

بسیاری تصور می‎کنند هیئت انتخاب آثار شأن پایین‎تری نسبت به هیئت داوران دارد درحالی که با هم فرقی ندارند و در واقع یک داوری اولیه و یک داوری ثانویه داریم. اتفاقاً  آن داوری اولیه به مراتب سخت‎تر است چراکه باید بین تعداد زیادی کار خوب و بد، کارهای خوب و نسبتاً خوب را برگزینند بنابراین در آنجا نیاز بیشتری به همگرایی و همسنخی داوران- البته نه از نظر سبک تصویرگری- احساس می‎شود؛ یعنی آدم‎هایی که بتوانند در کنار هم بهتر تصمیم بگیرند.

اما در هیئت داوران برعکس است و در آن از همۀ نسل‎های تصویرگری ایران حضور دارند. آقای فرشید مثقالی که یکی از بنیانگذاران تصویرگری معاصر ایران است. آقای بهزاد غریب‎پور که از نسل اولین افراد فعال بعد از انقلاب محسوب می‎شود. آقای فرشید شفیعی که در واقع یکی از آغازگران نوگرایی در تصویرگری ایران است. آقای رضا لواسانی که در موازات آقای شفیعی جریان دیگری در تصویرگری را پدید آورده و متحول کرده‎است و به شدت اهل مطالعه و دقت تاریخی است و آقای علیرضا گلدوزیان که بعد از نسل آقای شفیعی و لواسانی به نوعی از لیدرهای تصویرگری محسوب می‎شود و در واقع به جامعه سیگنال می‎دهد که چه کاری خوب و چه کاری بد است. ایجاد همگرایی میان این افراد کار دشواری خواهدبود و این دشواری به من امید می‎دهد که تقریباً مطمئن باشم برگزیدگان نهایی افرادی‎اند که به درستی انتخاب شده‎اند.

- پس با این حساب شما از افرادی که انتخاب کردید اطمینان کافی دارید و این برای‎تان از توجه به دیگر مسائل مهم‎تر است؟

ببینید من حساسیت‎های موجود را به خوبی می‎فهمم. دبیر علمی دوسالانه و دو نفر از داوران از اعضای هیئت مدیره‎اند این درست، اما می‎خواهم به سه نکته اشاره کنم؛ اول اگر می‎توانستم انتخاب بهتری داشته باشم حتماً این کار را می‎کردم. دوم بخش عمده‎ای از این ترکیب‎ها در هیئت مدیرۀ قبلی و در گروه‎های مشورتی‎ای که برگزار کرده‎بودند انتخاب شدند و من سعی کردم از میان همان لیست‎ها انتخاب کنم. سوم وقتی آدم مطمئن است کاری که می‎کند درست است، خیلی نباید نگران انتقادات این تیپی باشد بلکه باید با روشن‎کردن دلایل این انتخاب‎ها و شرایط موجود ذهن افراد را برای بررسی و تحلیل بهتر یاری کند.

ما باید این واقعیت را بپذیریم که تعداد تصویرگرانی که در تصویرگری معاصر ایران چه به عنوان عضو هیئت مدیره، چه به عنوان داور، و چه به عنوان معلم و تئوریسین می‎توانند نقش ایفا کنند، محدود است. بنابراین زمانی که می‎خواهیم هیئت مدیره، داور و یا معلم انتخاب کنیم اسم‎ها تکراری و شبیه هم می‎شود و صرفاً به دلیل ایجاد تنوع در نام‎ها حق نداریم کیفیت و پتانسیل‎های موجود را کاهش دهیم. من بعد از 11 سال سکوت باید گروهی را انتخاب می‎کردم که مطمئن باشم می‎توانم از وجودشان به خوبی بهره بگیرم و این برای من از حرف و حدیث‎های اطرافم مهم‎تر است.

-  در صحبت‎هایتان گفتید هیئت انتخاب آثار از نظر فکری، جنس سخت‎گیری و نوع زیبایی‎شناسی به هم نزدیکند. با اینکه تأکید کردید قرار نیست از تنوع آثار ورودی به دوسالانه کاسته شود اما آیا واقعاً نزدیکی ذهنی این افراد فیلتری نخواهد بود برای برخی آثار که در محدودۀ سلیقه‎های آنان نمی‎گنجد؟

این دوستان افرادی‎اند که دورۀ هیجان‎ها و تعصب‎های شخصی و هنری خود را پشت سر گذاشته‎اند و از نظر شخصیتی و هنری به آرامش و بلوغ رسیده‎اند به‎طوری‎که اکنون می‎توانند نگاه‎های دیگر را تحمل کنند، به آنها احترام بگذارند و برای‎شان اعتبار قائل شوند. آنها خیلی با هم دوستند اما از نظر حرفه‎ای شبیه یکدیگر نیستند در ضمن در جمعمان یک نویسنده هم حضور دارد که با شناخت خوب از تصویر و زیبایی‎شناسی باعث خواهدشد تنها دیدگاه تصویرگران لحاظ نشود و نگاهی خارج از تصویرگری نیز بر انتخاب آثار اعمال شود. خطری را که شما می‎گویید وجود دارد اما بسیار اندک است و من سعی می‎کنم به واسطۀ گفتگو با این دوستان آن را به حداقل برسانم.

- آیا آقای طلوعی به عنوان یک نویسنده، قرار است میزان وفاداری تصویرسازی‎ها به متن‎ها را بسنجد؟

بله، باید پس از تطبیق تصویر و متن رأی دهد که آیا بخش روایی تصویرها درست است یا خیر و این بسیار مهم است. به‌علاوه باید کمی ذائقۀ خارج از تصویرگری در انتخاب اولیه وجود داشته باشد که نگاه‌ها را متعادل کند.

- باوجودی که می‎گویید اعضای هیئت انتخاب به یک ثبات حرفه‎ای و شخصیتی رسیده‎اند اما این سؤال مطرح می‎شود که اینهایی که خود جریان‎ساز بوده‎اند آیا به جریانی که خود ساخته‎اند و آثاری که مشابه کار خودشان است ارق نخواهند داشت؟

طبیعی است. اگر افراد دیگری هم انتخاب می‎کردیم باز هم این مورد موضوعیت داشت. به هرحال هر هنرمند یک زیبایی‎شناسی و سلیقۀ شخصی دارد و کارهای شبیه کار خود را بیشتر می‎پسندد. با وجود نزدیکی این زیبایی‎شناسی‎ها در تصویرگری اما آنقدر در درون خود تنوع دارند که در واقع خطر زیادی وجود نخواهد داشت. در ضمن سه نفر از این افراد بیش از بقیه در سطح دانشگاه و آموزشگاهی تدریس می‎کنند و به این ترتیب با دانشجویان و شاگردان زیادی روبرو هستند که باعث می‎شود سبک‎های دیگر را نیز تجربه کنند. آنان یک دنیای تک‎ساحتی درونی ندارند و اقلیم‎های مختلف تصویرگری را می‎شناسند و برای‎شان اعتبار قائلند.

از سوی دیگر باید بپذیریم که تصویرگران جوان برای ورود به تصویرگری حرفه‎ای، پخته و به دور از سلیقه‎های ساده‎انگارانه باید وارد یکی از خانواده‎های تصویرگری شوند که لاجرم به آثار یکی از این افراد شبیه یا حتی عین آنهاست. بنابراین اگر بخواهیم واقعی نگاه کنیم ما جنس‎های خیلی توسعه‎یافته در تصویرگری ایران نداریم که بگوییم چرا از انواع دیگر نماینده‎ای برای داوری وجود ندارد.

یک نکتۀ مهم را هم اضافه کنم. دقت کنید که هیئت مدیرۀ انجمن طرف مشورت من هستند که در مورد نقش آن برای‎تان توضیح دادم. اما از نظر سلسه مراتب، همۀ‌ تصمیم‌های من باید به تصویب شورای سیاستگذاری برسد. وقتی وارد جلسۀ شورای سیاستگذاری شدم دوستان، همین تشکیک را کردند ولی در نهایت همه اتفاق داشتند که این ترکیب، برای ششمین دوسالانه، بی‌نقص‌ترین و متعادل‌ترین ترکیب است. من اینجا باید هم از هیئت مدیره و هم از شورای سیاستگذاری، مخصوصاً دو تصویرگری بزرگوار عضو آن، آقایان بنی‌اسدی و همتی‌آهویی تشکر کنم که کمک کردند نگاه جلسه به سمتی برود که من و همکارانم در ترکیب دوسالانه، محکم‌تر ادامه بدهیم.

- در دوسالانه قرار است تعدادی از افراد مورد تقدیر و تجلیل قرار بگیرند و ورک‎شاپ‎هایی برگزار کنند. تا الان که دربارۀ آنان چیزی نگفتید. کی قصد دارید نام این افراد را منتشر کنید؟

منتظر هستم تا پس از هماهنگی‌های نهایی آن را اعلام کنیم. البته نام همۀ افراد مشخص است و درحال برنامه‎ریزی هستیم. باید بگویم در انتخاب این افراد هم، همان دو موضوعِ می‎توانند و موقعش بود صادق است.

- یعنی بازهم نام‎های مشابه خواهیم دید؟

هم اسم‎های مشابه و هم اسم‎هایی که شاید برخی را به تعجب وادارد و از خود بپرسند آیا واقعاً تصویرگری بهتر از فلانی نداشتیم؟ در هر صورت این موضوع برای تصویرگران هم نسل این افراد بیشتر اهمیت خواهدداشت. ما پنج تصویرگر را برای تقدیر و چهار تصویرگر را برای برگزاری ورک‎شاپ در نظر گرفتیم. اینها کسانی بودند که به طور خودآگاه یا ناخودآگاه مکتبی را در تصویرگری ایجاد کرده‎اند. خودآگاه یعنی اینکه خودشان سعی کردن شیوه‎های خود را به دیگران بیاموزند و آن را گسترش دهند و ناخودآگاه یعنی کسانی که دیگران به پیروی از شیوه و کارهایشان پرداختند و از آن تأثیر گرفته‎اند.

شاید حدود 10 تصویرگر با این ویژگی داشته باشیم که ما این چهار نفر را انتخاب کردیم زیرا از زمان خیزشی که در دوسالانه‎ها به وجود آمد تا الان که اینجا ایستاده‎ایم آدم‎های مؤثری بوده‎اند.

این گفتگو ادامه دارد